مقاله‌ی منتشر شده در دوفصلنامه‌ی علمی-پژوهشی مطالعات تاریخی جهان اسلام. سال چهارم، شماره ۸ پاییز و زمستان ۱۳۹۵
علی الهی‌تبار
محسن الویری
چکیده:
ناسیونالیسم یا ملی‌گرایی عربی مقوله‌ای تاریخی، در بخشی از جهان اسلام می‌باشد که بر بنیان «خودی و بیگانه» شکل گرفته است. ملی‌گرایی عربی واکنشی در برابر استبداد داخلی، استعمار خارجی و اشغالگری بود. اندیشه‌ای وارداتی که تلاش کرد هویت ملی عرب‌ها را در ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، میراث فرهنگی، زبان و ادب احیا کند و از ایشان ملتی یکپارچه بسازد. این حرکت که از نیمه دوم قرن نوزدهم به آرامی شکل گرفت در نهایت توانست پس از جنگ جهانی دوم به حرکت غالب در جهان عرب تبدیل شود؛ اما نشانه‌های سستی و ضعف این جریان از دهه هفتاد میلادی به مرور بروز کرد و ناکامی‌ها و بحران‌هایی را در جهان عرب پدیدار ساخت که بازتاب‌های آن در تحولات جاری قابل پیگیری و مشاهده است. اما چرایی و چگونگی این ناکامی، ابعاد آن و بازتاب‌های کنونی‌اش با توجه به بستر تاریخی و عوامل انسان موثر در این جریان چنانچه بایسته است مورد توجه قرار نگرفته است.(پرسش) ملی‌گرایی عربی از آن جا که اندیشه‌ای وارداتی است، اصولا نمی‌توانست به‌عنوان یک راه حل شمار رود به همین دلیل خود به یک عامل بحران‌ساز تبدیل شد.(فرضیه) این نوشتار کوشش خواهد کرد با بررسی تاریخی، شناسایی عوامل پیدایش و تطور این اندیشه، عوامل و ابعاد ناکامی‌ها، بحران‌ها و بازتاب‌های کنونی ملی‌گرایی عربی را تبیین کند. (هدف) برای نیل به این مهم روش توصیفی و تحلیلی به کار گرفته خواهد شد (روش) اثبات ناتوانی ملی‌گرایی به‌عنوان یک اندیشه‌ی وارداتی در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و بحران آفرینی این جریان و بازتاب این بحران‌ها در وجوه بازگشت سلطه‌گران فرامنطقه‌ای، قدرت‌گیری محافظه‌کاران سنتی و وابسته و تقویت گروه‌های تکفیری و ایجاد تأخیر گسترش و غالب شدن گفتمان اعتدالی و تقریبی اسلام گرایان از جمله دستاوردهای این پژوهش است.
دریافت متن کامل به‌صورت پی‌دی‌اف:
تحلیل ناکامی و بحران‌سازی ملّی‌گرایی عربی و بازتاب‌های کنونی آن در جهان اسلام