در صفحات ۴۷ تا ۸۲ شماره سوم سال نهم و شماره پیاپی ۳۵ (زمستان ۱۴۰۰) فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، مقاله “ساز و کار تغییر اجتماعی از دیدگاه قرآن با تکیه بر سیر نزول” که برگرفته از رساله دکتری آقای دکتر محمدحسن اخلاقی است، همراه با نام استاد راهنمای رساله منتشر شده است.

چکیده این مقاله با اندک تفاوت‌های ویرایشی در مقایسه با متن چاپ شده، چنین است:

فهم جامعه و مسائل مربوط به آن، دست‌کم بخشی از تلاش‌های علمی دانشمندان از قدیم تاکنون بوده است. دغدغه‌ی تبیین تغییرات اجتماعی و دگرگونی‌هایی که در سطح نهادها و ساختارهای اجتماعی رخ می‌دهد و ارائه‌ی تبیینی درست از آن، مسأله‌ای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعه‌شناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعه‌شناسان دیدگاه‌های متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه‌ کرده‌اند. دین (جهان‌بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزه‌های روانی، اقتصاد و کُنش انسانی مهم‌ترین مولفه‌ها برای تحلیل دگرگونی‌های اجتماعی است.

تدبّر در آیات قرآن و تحلیل آن‌ها بر اساس این مولفه‌ها با نظرداشت سیر نزول، می‌تواند در ارائه‌ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. بر پایه چنین تدبری می‌توان گفت سازوکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن، فراگردی چندبُعدی و دورانی است. در این فراگرد، جهان‌بینی و باور افراد جامعه به‌مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آن‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها می‌شود، امّا این تأثیر یک‌طرفه نیست. در نهایت؛ از منظر قرآن، هرگونه تحلیلی برای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند.

متن کامل مقاله را از اینجا دریافت کنید.